Nowica

Cerkiew greckokatolicka pw. Św. Paraskewy w Nowicy

Z dawien dawna cerkwie były budowane na podwyższanym terenie. Postulat, by świątynia dominowała nad innymi budowlami, chrześcijanie przejęli z judaizmu oraz innych religii wschodu. W Talmudzie czytamy: „Biada miastu, którego domy są wyższe aniżeli jego synagogi”. Świątynia swą okazałością wnętrza i wysokością kopuł odnosiła mieszkańców wsi do świata nadprzyrodzonego. Wierni przychodzą do cerkwi i stają twarzą do wschodu, skąd przyszło światło chrześcijańskiej wiary, źródło zbawienia. Forma prostokąta przypominająca okręt – symbolizujący arkę Noego, w której ocalało życie ludzkie; oznacza również pływanie wiernych po morzu życia na okręcie (cerkwi) i podążanie do wiecznej przystani Królestwa Bożego.

Cerkiew pw. Św. Paraskewy w Nowicy wzniesiona została w 1atach 1840-1843. W najbliższej okolicy można spotkać jeszcze dwie świątynie poświęcone tej patronce, są to cerkwie w Pętnej i Uściu Gorlickim, które nosiło nazwę Uście Ruskie. Po II wojnie światowej, gdy wysiedlono stąd rdzenną ludność, świątynia służyła wyznaniu rzymskokatolickiemu, od końca lat 50. dwudziestego wieku. Po powrocie do miejscowości części wysiedlonej ludności łemkowskiej odprawiane tu były również nabożeństwa greckokatolickie. W latach 80. XX wieku cerkiew ostatecznie wróciła do grekokatolików w związku z reaktywacją administracyjną parafii.

Cerkiew jest trójdzielna, składa się z zamkniętego trójbocznie prezbiterium, szerszej od niego nawy oraz babińca, nad którym wznosi się wieża o zwężających się ku górze ścianach. W jej korpus wtopiony jest mały przedsionek. Ściany nawy oraz prezbiterium obite są gontem, który pokrywa również wieżę, z wyjątkiem jej górnej części odeskowanej pionowo. Nawa i prezbiterium nakryta jest dachem blaszanym. Na ich kalenicach wznoszą się wieloboczne wieżyczki zwieńczone pozornymi latarniami i cebulkami. Podobne zwieńczenie posiada hełm wieży.

Nakryte płaskimi stropami wnętrze cerkwi pokryte jest polichromią figuralną i ornamentalną z 1927 r. Szczególnie pięknie prezentuje się polichromia stropu z przedstawieniem Trójcy Świętej. Nawa oddzielona jest od prezbiterium kompletnym, bogato zdobionym ikonostasem pochodzącym z XVIII w. Spełnia on podwójną funkcję. Oddziela mianowicie prezbiterium od nawy głównej, gdzie znajdują się wierni, a także są wizualną wersją prawd wiary. Patrząc na poszczególne ikony wierni zapoznają się ze świętami, z tajemnicą Objawienia, z majestatem Chrystusa Króla. Zrodził się głównie z potrzeby oddzielenia miejsca ,,święte świętych” – gdzie kapłani sprawowali Boską Liturgię, od części dla wiernych. Przy ścianie nawy umieszczony jest późnobarokowy ołtarz boczny z XVIII w. W jego środkowej części, pomiędzy kolumnami znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII w, powyżej zaś Św. Jan Chrzciciel. W prezbiterium ołtarz główny, również z XVIII w. Malutki podwieszony pod sufitem chór zdaje się przypominać iż w okresie przed Drugą Wojną Swiatową parafia była tak liczna, że brakowało miejsca dla wiernych w tej przepięknej świątyni. Na gruntowniejszą przebudowę nie wystarczało środków a jednocześnie ingerencja w bryłę cerkwii mogła naruszyć haronijną idealnie proporcionalną koncepcję. Dlatego Cerkiew w Nowicy do dziś pozostaje jednym z najlepiej zachowanych przykładów budowania Cerkwi w stylu zachodnio-łemkowskim.

Przepięknie skomponowane, drewniane ogrodzenie, także kryte gontem dodaje uroku zarówno świątyni jak i małemu drewnianemu wejściu na teren posesji w kształcie mini-wieżyczki bramnej. Nieopodal skromnego przycerkiewnego cmentarza zwraca naszą uwagę drewniany prosty budyneczek, który słuzył miejscowej parafi do przechowywania ciał zmarłych w okresie między śmiercią a nabożeństwami pogrzebowymi.

W Nowicy znajduje się ponadto mniejsza drewniana greckokatolicka kaplica z 1889 r.